به گزارش صبح الوند، شهر همدان طی 150 سال حکومت مادها از نعمت و آبادانی فراوان برخوردار و بعد از انقراض آنها هر چند مرکزیت نخستین را از دست داد ولی به عنوان یکی از سه پایتخت هخامنش مورد توجه خاص بود . وجود کتیبه های گنج نامه ،بقایای ستونهای سنگی ، جام ها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از همدان حاکی از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشی است .

حمام قلعه

 حمام قلعه یکی از زیباترین حمام‌های استان همدان است که در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله قلعه یا قاشق‌تراشان در خیابان شریعتی واقع شده است. حمام تاریخی قلعه که به نام حمام حاج محمد سعید نیز خوانده می‌شود، در اواخر دوره قاجاریه بنا شده و دارای مساحتی در حدود 1700 مترمربع می‌باشد.

ورودی این حمام به شکل هشتی بوده و دارای دو بخش حمام سرد و حمام گرم می‌باشد که پس از عبور از هشتی، حمام سرد و سپس حمام گرم واقع شده است. این حمام دارای قسمت زنانه و مردانه بوده است.

در سال 1387 خورشیدی پس از انجام عملیات مرمت و نوسازی، این حمام به موزه تغییر کاربری داده و در حال حاضر نوعی موزه مردم‌شناسی محسوب می‌شود.

در داخل این موزه یک سفره‌خانه سنتی نیز راه‌اندازی شده است که در آن گروه‌های موسیقی به صورت زنده به اجرای برنامه می‌پردازند.

 موزه مفاخر و مشاهیر همدان

موزه مفاخر و مشاهیر همدان از جمله موزه‌های استان همدان است که از سال 1388 خورشیدی در محل خانه بیژن در خیابان شریعتی شهر همدان راه‌اندازی شده است. موزه مشاهیر همدان با زیربنای حدود 220 مترمربع دارای دو طبقه است.

در این موزه ضمن ارائه اطلاعاتی در خصوص سرگذشت مشاهیر همدان، مجسمه‌هایی از تعدادی از آنان همچون حیقوق نبی، بوعلی سینا، عین‌القضات همدانی، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، کریم خان زند، میر رضی‌الدین آرتیمانی، خواجه رشیدالدین همدانی، دکتر زلفی گل، خانم دکتر میرهادی و ... ساخته شده است.

بیژن نقاش برجسته دوره قاجاریه است که تا سال‌های نخست حکومت پهلوی اول در شهر همدان می‌زیست. وی یکی از همکاران و همراهان کارل فریش در طراحی نقشه میدان اصلی شهر همدان بوده است. خانه‌ای که بیژن در آن سکونت داشت، نمونه‌ای برجسته از معماری نوین است که او به کمک کارل فریش آلمانی طراحی کرده و با دقت و ریزه‌کاری بسیار ساخته است. آنچه امروزه موزه نام گرفته تنها بخش کوچکی از خانه بیژن است. بخشی از این خانه به ویژه در ورودی اصلی آن، به واحد تجاری تبدیل شده است.

دره مرادبیک

دره مرادبیک یکی از باصفاترین و زیباترین دره‌های استان همدان است که در جنوب شهر همدان قرار دارد. این دره برخلاف پوشیده از باغ و بوستان، رودخانه و چشمه‌های زلال و گوارای دامنه الوند است و روستایی به همین نام در غرب این دره در حدود 2 کیلومتری آن دیده می‌شود که یکی از زیباترین روستاهای همدان است.

این دره برخلاف سایر دره‌های الوند همچون دره گنج‌نامه که در مسیر راه‌های باستانی قرار داشته است، در منطقه بسته‌ای واقع شده که تردد در آن بسیار اندک بوده است و تنها راه ارتباطی، راه مالروی انتهای دره است که از طریق دره چشمه فرشه در فصول خشک سال با روستای پشت کوه که در یال غربی الوند قرار دارد، ارتباط می‌یابد.

از مکان‌های معروف دره مرادبیک می‌توان به دره گرگ، دره غول، دره حاج احمد (حاجمد)، شرشرآب، روستای سیلوار، سر دوش، حمام خرابه، محمود دره، قرق، کندو خانه، منبع، پیررحمان، قله یخچال صاحب و دره بهشت اشاره کرد.

باغ موزه نظری

باغ موزه نظری یکی از آثار تاریخی شهر همدان و از شاهکارهای دوره قاجاریه است که در چهارراه نظری خیابان عارف قزوینی این شهر قرار دارد.

عمارت زیبا و مجلل نظری در محوطه یک باغ وسیع واقع شده است. پیش طاق ورودی عمارت به طرز زیبایی با آجرکاری خفته و راسته تزئین شده است. پس از آن هشتی وجود دارد که سقف گنبدی آن با ردیف‌های منظم و یکنواخت آجری پوشش یافته است.

در گوشه شمال شرقی هشتی راه‌پله‌ای مسقف با آجر ساخته شده که دسترسی به بام هشتی را امکان‌پذیر می‌سازد. پس از طی مسیری در محوطه باغ، ساختمان اصلی مجموعه نظری قرار دارد که شامل دو طبقه می‌باشد و سقف آن دارای پوشش شیروانی است.

ورودی بنا دارای فضایی موسوم به جلوخان با سقف هرمی شکل است که شیروانی آن روی 4 ستون بلند چوبی با پوشش گچ و سرستون‌های دارای گل و بوته استوار شده است. راه‌پله ورودی بنا که ارتباط‌دهنده فضای حیاط و طبقه فوقانی می‌باشد، از فضای جلوخان می‌گذرد.

طبقه فوقانی ساختمان در هر چهار ضلع دارای مهتابی با نرده‌های چوبی ظریف و 24 ستون چوبی است که با گچ پوشیده شده و سرستون‌ها با گل و بوته تزئین شده‌اند. در فضای داخلی بنا تعدادی اتاق ساخته شده که دسترسی به آن‌ها از طریق راهرویی مقدور می‌باشد. در میان راهرو، روزنه‌ای برای نورگیری و تهویه قرار دارد. سقف برخی از اتاق‌ها لَمه‌کوبی شده است.

از سال 1388 خورشیدی این عمارت به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری داده است. بر سردرِ این موزه عبارت «موزه ابن سینا همدان» درج شده اما این موزه با نام «باغ موزه نظری» معروف است.

شیر سنگی

مجسمه شیر سنگی معروف به سنگ شیر یکی از معدود آثار به جا مانده از دوره فرمانروایی پادشاهان باستانی ایران در این منطقه از کشور می‌باشد، که در جنوب شهر همدان در کنار جاده قدیم همدان- ملایر قرار گرفته است.

شهر کنونی همدان مرکز فرمانروایی پادشاهان ماد و پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده است با این وجود از آن دوران بقایای اندکی باقی مانده و این مجسمه یکی از مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. در دوران حکومت مادها و هخامنشیان ساخت این مجسمه‌ها اهمیت زیادی داشت زیرا طلسم شهر بودند و به اعتقاد آن‌ها بلایا و مصیبت را از شهر دور می‌کردند به طوری که ابن فقیه همدانی (سال 282 هجری قمری) در کتاب «البلدان» در توصیف این شیر می‌نویسد:

«از شگفتی‌های همدان، مجسمه شیری است از سنگ بر دروازه شهر، که گفته می‌شود طلسمی است برای سرما و آن از کارهای بلیناس رومی صاحب طلسمات است. هنگامی که قباد، او را برای طلسم کردن آفت‌های شهر روانه کرد، گویند که از بسیاریِ برف و سرما، در همدان، سوار با اسبش در میان برف غرق شد و همین که این طلسم را به صورت شیر در آنجا کار گذاشت، برفش کاهش یافت و کارش بِه شد».

با توجه به متن بالا ابن فقیه از بلیناس به عنوان سازنده این مجسمه نام می‌برد. وی در حقیقت همان آپولونیوس تیانی از دانشمندان مکتب فیثاغورث بوده که در سده نخستین میلادی می‌زیسته و در دوران باستان از یونان به روم، مصر، بین‌النهرین، ایران و هندوستان سفر کرده است. لاکهارت، هرتسفلد و واندن برگ اعتقاد دارند که این مجسمه توسط آپولونیوس و در زمان پارت‌ها (اشکانیان) ساخته شده است ولی فلاندن، جکسن و لیدشمن مجسمه شیر سنگی را اثری ساخته شده در زمان مادها می‌دانند.

این مجسمه سنگی در دوران اشکانیان به همراه مجسمه دیگری به شکل شیر (به همین حالت و ابعاد) بر دو سمت یکی از دروازه‌های شهر نصب بوده و به همین جهت در زمان حمله اعراب به همدان، آن دروازه را «باب الاسد» (دروازه شیر) نام نهادند.

در سال 319 هجری قمری که دیلمیان همدان را به تصرف خود درآوردند، مجسمه شیرها را از بالا به زیر افکندند. مرداویج دیلمی قصد داشت یکی از مجسمه‌ها را به ری منتقل نماید اما چون موفق نشد، یکی از مجسمه‌ها را به طور کامل تخریب کرد و پنجه‌های شیر دیگر را شکست و این مجسمه را که در ابتدا به صورت یک شیر نشسته بود، به شکل کنونی درآورد. این مجسمه آسیب‌دیده سال‌های زیادی بر روی زمین افتاده بود تا این که در این سال 1328 خورشیدی توسط مهندس سیحون؛ طراح و معمار آرامگاه ابوعلی سینا، بر بالای سکویی در وسط یکی از میدان‌های شهر همدان نصب گردید.

در سال 1330 افرادی به تصور این که درون شکم این شیر سنگی دفینه‌ای نهفته است قسمتی از جلوی سینه آن را شکستند و جدا ساختند که از طریق مقامات انتظامی دستگیر شده و شیر سنگی نیز دوباره ترمیم گشت.

مجسمه شیر سنگی به ‌طول 2/5 متر و عرض 1/15 متر و ارتفاع بیش از 1/20 متر (که از سنگ قهوه‌ای رنگ ساخته شده) در حال حاضر در انتهای خیابان 12 متری سنگ شیر و در وسط یکی از میدان‌های شرقی همدان بر روی پایه‌ای نصب گردیده است. تپه‌ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی قرار گرفته، تپه‌ای باستانی است زیرا یک تابوت که متعلق به دوره اشکانیان بوده است از آن محل کشف شده و در حال حاضر در موزه تپه هگمتانه نگهداری می‌شود.

موزه تاریخ طبیعی

موزه تاریخ طبیعی همدان در انتهای خیابان چهارباغ آزادگان شهر همدان در دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا راه‌اندازی شده است.

این موزه با مساحتی در حدود 2000 مترمربع، مجموعه‌ای کم‌نظیر از انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی اقلیم ایران و سایر نقاط جهان است. این موزه به عنوان یکی از باارزش‌ترین سرمایه‌های ملی کشور، زمینه مناسبی برای مطالعه و تحقیق علاقه‌مندان فراهم نموده است. در این مجموعه هزاران نمونه زنده، سنگواره و تاکسیدرمی شده از گونه‌های گیاهی و جانوری از گروه پستانداران، پرندگان، خزندگان، حشرات و آبزیان در سه سالن مجزا و مرتبط به هم نگهداری می‌شوند.

* در سالن شماره یک نگاره‌های سنگی کشف شده از مناطق مختلف ایران توسط گروه تحقیق موزه و سفالینه‌ها و دست‌سازهای مفرغی و سکه به نمایش درآمده است. همچنین حدود 300 مورد صحنه‌سازی از طبیعت وحش ایران در معرض دید عموم قرار داده شده‌ است. در این سالن انواع دوکفه‌ای‌ها، گاستروپودها، حلزون‌ها، سخت‌پوستان، مرجان‌ها و اسفنج‌های خلیج فارس نگهداری می‌شود. علاوه بر این از مجموعه‌های خارجی نیز بخشی به نمونه‌های ایرانی ملحق شده که این امر سبب ایجاد بهترین کلکسیون صدف‌های ایران در این موزه شده است.

* سالن شماره دو به آبزیان اختصاص دارد و شامل دو بخش جدا از هم می‌باشد. در بخش اول آکواریوم انواع ماهیان زینتی آب شیرین مناطق گرمسیری است که تعدادی از آن‌ها به صورت محدود برای تحقیقات در موزه نگهداری می‌شوند. بخش دوم شامل آبزیان فیکسه شده است. در این قسمت نمونه‌های کمیاب و نفیسی از انواع آبزیان، خزندگان و پستانداران به صورت فیکسه شده در داخل محلول و یا به صورت تاکسیدرمی شده قرار دارد.

* در سالن شماره سه مجموعه‌ای از نمونه‌های کانی، فسیلی و سنگ‌های رسوبی به جا مانده از ادوار مختلف زمین‌شناسی ایران، جمع‌آوری شده است و غنی‌ترین مجموعه نسبت به نمونه‌های مشابه داخل کشور می‌باشد.

این موزه در سال 1351 خورشیدی به همت استاد جعفر محمد علیزاده راه‌اندازی و بر اساس الگوها و استانداردهای بین‌المللی طراحی و تکمیل شده است به طوری که نه تنها در سطح کشور بلکه در سطح خاورمیانه و حتی جهان، مطرح می‌باشد. موزه تاریخ طبیعی همدان در طول فعالیت خود برخی از نمونه‌ها را برای اولین بار در کشور کشف نموده است که نمونه آن کشف 5 گونه جدید از ماهی‌های خلیج فارس و چند نمونه فسیل می‌باشد.

کتیبه‌های گنج‌نامه

کتیبه‌‌های گنج‌نامه در فاصله 5 کیلومتری غرب شهر همدان در انتهای دره سرسبز عباس‌آباد قرار دارند. این اثر تاریخی بی‌نظیر در ابتدای مسیر جاده‌ای که همدان را به تویسرکان و غرب کشور مرتبط می‌سازد، واقع شده است و از آنجا که این مسیر در زمان هخامنشیان یکی از شعبات اصلی راه باستانی شاهی بوده که از دامنه الوند، هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابِل در مرکز بین‌النهرین مرتبط می‌ساخت، از راه‌های پر رفت و آمد و امن دوران باستان به شمار می‌رفت. به علاوه این راه به جهت این که به بابِل ختم می‌شد، راه مقدسی محسوب می‌گشت به همین دلیل مکان مناسبی بود تا شاهان هخامنشی، با ایجاد سنگ نوشته، باورها و اندیشه‌های پاکشان و همچنین بزرگی و عظمت نیاکان خود را به رهگذران گوشزد نمایند.

گنج‌نامه در واقع عبارت از دو لوح سنگی بزرگ به خط میخی می‌باشد که بر سینه وسیع صخره‌ای عظیم در دامنه کوه الوند حک شده‌اند. کتیبه سمت چپ توسط داریوش بزرگ نوشته شده که طول آن 290 و ارتفاعش 190 سانتی‌متر می‌باشد. کتیبه سمت راست که پایین‌تر از دیگری قرار دارد، متعلق به خشایارشا (پسر داریوش) می‌باشد و کاملاً مشخص است که کتیبه دوم به تقلید از کتیبه نخست نوشته شده زیرا نوشته‌ها و معنی هر دو کتیبه کاملاً یکسان می‌باشد فقط در کتیبه دوم به جای اسم «داریوش»، نام «خشایارشا» و به جای نام پدر داریوش (ویشتاسب)، نام پدر خشایارشا (داریوش) نوشته شده است. طول کتیبه سمت راست 270 و ارتفاعش 190 سانتی‌متر است.

کتیبه‌های گنج‌نامه هر کدام به سه زبان پارسی قدیم، بابلی و عیلامی و مشتمل بر 20 سطر به خط میخی از چپ به راست نوشته شده‌اند و متن پارسی آن‌ها در سمت چپ هر یک از الواح مزبور نوشته شده است. مضمون و ترجمه لوح سمت راست (متعلق به خشایارشا) به شرح زیر می‌باشد:

«خدای بزرگ اهورامزدا (است) که بزرگ‌ترین خدایان (است) که این زمین را آفرید، که آسمان را آفرید که مردم را آفرید، که به مردم شادی داد، که خشایارشاه را پادشاه نمود. یگانه شاه از میان شاهان بسیار و یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بسیار.

من خشایارشاه بزرگ شاه شاهان، شاه کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی»

این کتیبه‌ها از دیرباز نام‌های گوناگونی داشته‌اند از جمله سنگ نبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، کتیبه‌های الوند، جنگ‌نامه و گنج‌نامه (دو نام جنگ‌نامه و گنج‌نامه در سده‌های اخیر بیشتر مصطلح بوده‌اند).

کتیبه‌های گنج‌نامه همدان در سال‌های 1840 و 1841 میلادی توسط اوژن فلاندن؛ نگارگر و باستان‌شناس فرانسوی و همراه او پاسکال کسب، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. پس از آن هنری راولینسن؛ کاشف بریتانیایی توانست با استفاده از این کتیبه‌ها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی پارسی باستان کسب نماید. در واقع سنگ نوشته‌های گنج‌نامه همدان کلیدی را به دست وی داد تا به وسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.

در اطراف این دو لوح سوراخ‌های منظمی بر سنگ کوه دیده می‌شود که معلوم می‌دارد در زمان‌های قدیم روی این دو لوح تاریخی پوشش یا دری با قابلیت باز و بسته شدن و پوشش فلزی محکمی قرار داشته تا الواح را از گزند و صدمه عوامل طبیعی همچون باد و باران و طوفان و یخبندان به ‌ویژه در این نقطه مرتفع کوهستانی محفوظ دارد.